Zomerzonnewende | Welke vogels zingen het vroegst

Een bericht van Prof. Dr. Martin Kraft, Marburg

De boerenzwaluw is een vroege vogel

Mei en juni zijn de beste maanden om veel verschillende soorten vogels te horen zingen. Het gezang van soorten zoals de koekoek en nachtegaal neemt echter al duidelijk af. Niettemin zingen ook in juni nog zeer veel vogels. Eigenlijk bestaat er geen 'vogelklok', een vast uur waarop vogels beginnen met zingen. Het zanggedrag is namelijk afhankelijk van de temperatuur in de ochtend en hoe helder het licht is. Daarnaast spelen populatiegrootte en voedselaanbod een belangrijke rol.

Per leefgebied zijn er verschillende tijden waarop het gezang van verschillende vogelsoorten begint. Sommige soorten beginnen 's nachts met zingen en laten het gezang naadloos tijdens zonsopgang doorgaan. Denk daarbij o.a. aan de patrijs, kwartel, kwartelkoning, koekoek, nachtzwaluw, nachtegaal, roodborstje, sprinkhaan- en krekelzanger, snor, struik- en bosrietzanger

In steden zorgen fel verlichte straten en parken ervoor dat roodborstjes, merels, zanglijsters, heggenmussen en winterkoningen al lang voor zonsopgang te horen zijn. Vanwege deze verschillende habitats moet het idee van een 'vogelklok', een vaste tijd waarop vogels beginnen met zingen, gerelativeerd worden.

Een ochtendwandeling

Laten we niettemin eens voor zonsopgang een wandeling maken door een normale stad met groene parken, gestruktureerde tuinen en een begraafplaats met oude bomen, en noteren wanneer de vogels beginnen met zingen.

Een van de eerste vogels die we horen is de gekraagde roodstaart, die soms al anderhalf uur voor zonsopgang begint te zingen. Ongeveer op hetzelfde moment laat ook de nauw verwante zwarte roodstaart van zich horen. De zwarte roodstaart zit veelal op daken, terwijl de gekraagde roodstaart vanuit oude loof- en fruitbomen in tuinen zingt.

Als er boerderijen in de buurt zijn hoor je niet veel later ook het kwetterende geluid van boerenzwaluwen uit de stallen komen. Ongeveer 60 a 80 minuten voor zonsopgang beginnen roodborsten, merels en zanglijsters met hun concert. Rond 40 a 60 minuten voor de zon opkomt gaat het snel: je hoort nu de eerste koekoeken, maar ook de zwartkop, heggenmus, winterkoning en geelgors. Een half uur tot zonsopgang en de tjiftjaf, grasmus, braamsluiper, tuinfluiter, pimpel- en koolmees dragen hun steentje aan het vogelgezang bij. Niet veel later volgen spreeuw en fitis, terwijl vlak voor zonsopgang ook allerlei vinken van zich laten horen.

Wil je dus een luid en duidelijk vogelconcert horen, zorg dan dat je reeds om 4 uur 's ochtends buiten bent. Warm en vochtig weer en veel zon in de ochtend zorgen voor een bijzonder sterke zangacitiveit, in alle leefomgevingen.

Hoe meer het middaguur nadert, des te meer het gezang afneemt. Hoewel, in mei en juni houdt het gezang gedurende de hele dag in meer of mindere mate aan. Later op de dag is het zelfs eenvoudiger vogelzang te leren herkennen, omdat niet zoveel verschillende soorten door elkaar zingen. Let wel, vogels houdens zich meestal verborgen in het bladerdek, waardoor herkennen niet altijd eenvoudig is.

Bescherm de leefgebieden

Een veelstemmig vogelconcert is voor mij als doorgewinterde ornitholoog nog steeds een heel mooie ervaring. Het is een prachtige en unieke ervaring die ik nooit zou willen missen. Ik weet zeker dat veel mensen er net zo over denken. Maar we kunnen niet op onze lauweren rusten, want de bescherming van de leefruimten van de vogels is van groot belang.

Het is niet prettig te zien hoe tegenwoordig hele bossen door ongecontroleerde bouw van windmolenparken tot industrieterreinen vervallen. Terwijl cultuurlandschappen gedomineerd worden door grote mais- en koolzaadakkers.

We zouden ons ervoor in moeten zetten dat het gebruik van pesticiden in de landbouw, als ook privé, radicaal verboden wordt. Daarnaast dienen we in te zien dat onze bossen zeer belangrijk zijn in het opslaan van CO2. Het plaatsen van windmolenparken op plekken waar eerst bos was, is dus geen voor mens en dier duurzame oplossing voor het energievraagstuk.

Tot slot adviseer ik u de nieuwe generatie met de rijke en welklinkende ervaring van vogelzang kennis te laten maken!

Zelf ook vogels leren herkennen?

Bekijk al onze vogelzang cd's en dvd's